İsrail və Azərbaycan yeni siyasi reallıqlar yaradır - Rüstəm Tağızadə

Azərbaycanın dövlət enerji şirkəti olan SOCAR İsrailin Tamar qaz yatağında 10% pay şəklində ilk Aralıq dənizi sərmayəsini həyata keçirib. Bu layihə Azərbaycanın Geosiyasi gücünü daha da artırır. Tamar qaz yatağında ABŞ-ın Chevron şirkəti əvvəllər qazma işini həyata keçirirdi. Lakin SOCAR-ın bu yeni sərmayəsi o deməkdir ki, yataqda platformaları idarə edə biləcək yeni şirkət olacaq. Bu layihə həmçinin Azərbaycan ABŞ münasibətlərinə də müsbət təsir göstərəcək.

🔵1. Azərbaycanın Böyük Strategiyası: Enerji Güc Proyeksiyası Aləti kimi

Azərbaycan uzun müddətdir ki, öz enerji resurslarından geosiyasi alət kimi istifadə edir, böyük dövlətlər arasında tarazlıq yaradır, eyni zamanda regional təsirini artırır. İsrailin qaz sektoruna daxil olmaqla Azərbaycan aşağıdakılara nail olur:

Enerji tərəfdaşlıqlarını ənənəvi Avropa və Türkiyə bazarlarından kənara çıxarır.

Artıq Bakının ən yaxın hərbi və kəşfiyyat tərəfdaşlarından biri olan İsraillə müttəfiqliyini gücləndirir.

Mübahisəli qaz mübahisələrinin hökm sürdüyü Şərqi Aralıq dənizində əsas enerji oyunçusu kimi özünü göstərir.

Bu addım Azərbaycanın sadəcə olaraq Xəzərin enerji təchizatçısı olmaqdan Xəzər hövzəsini Şərqi Aralıq dənizi ilə birləşdirən daha geniş regional enerji təhlükəsizliyini formalaşdıran aktyora çevrilməsini əks

B. Rusiya: Enerji və geosiyasi hesablamalar

Rusiya Avropada enerji dominantlığı uğrunda yarışan Azərbaycanın hərəkətlərini diqqətlə izləyir.

Moskvanın narahatlığı ondan ibarətdir ki, İsraildəki Azərbaycan qazı nəhayət Rusiyanın Avropaya enerji ixracı ilə rəqabət apara bilərmi?

Azərbaycan Xəzər və Aralıq dənizini birləşdirən qaz dəhlizlərini gücləndirsə, bu, Rusiyanın Avropa üzərindəki enerji rıçaqlarını zəiflədə bilər.

Rusiya regional tranzit yolları üzərində üstünlüyünü saxlamaq üçün Türkiyə ilə enerji əlaqələrini artırmaqla buna qarşı çıxa bilər.

🟢Əsas Sual: Rusiya Azərbaycana iqtisadi təzyiq göstərə bilərmi? Rusiyanın təsir rıçaqları olsa da, Azərbaycan bir çox güc mərkəzlərini tarazlaşdırmaqla müstəqilliyini effektiv şəkildə qoruyub.

C. Türkiyə: Enerji Üçbucağında Balanslaşdırma Aktı

Türkiyə Azərbaycanın ən yaxın müttəfiqidir, lakin Ankaranın Şərqi Aralıq dənizi qaz bazarındakı maraqları bəzən İsrailin maraqları ilə ziddiyyət təşkil edir.

Türkiyə İsrail, Yunanıstan və Kiprin dəstəklədiyi EastMed boru kəməri kimi onun ərazisindən yan keçən enerji layihələrinə qarşıdır.

Azərbaycan İsraillə birbaşa enerji əlaqələrini gücləndirsə, Türkiyənin regional enerji axınlarına nəzarətini azalda bilər.

Bununla belə, Türkiyə Azərbaycan enerjisindən də faydalanır və özünü həm Xəzər, həm də Şərqi Aralıq dənizi qazı üçün tranzit mərkəzi kimi yerləşdirməklə orta yol axtara bilər.

🔵 Əsas Sual: Türkiyə Azərbaycan-İsrail enerji əməkdaşlığında daha böyük rol oynamağa çalışacaqmı? Ola bilər ki, əgər o, öz maraqlarına uyğun gələn tranzit rolunu təmin edə bilsə.

D. Avropa: Strateji Enerji Alternativi

Avropa aqressiv şəkildə Rusiya qazından asılılığı azaltmağa çalışıb və Azərbaycanın SOCAR-İsrail tərəfdaşlığı yeni diversifikasiya marşrutu təmin edə bilər.

Azərbaycan qazı İsrail vasitəsilə Avropaya çatsa, o, Rusiya enerji təchizatına alternativ təklif edə bilər.

Aİ Xəzər və Aralıq dənizini birləşdirən yeni tranzit infrastrukturuna sərmayə qoymaqla bu təşəbbüsü dəstəkləyə bilər.

Bununla belə, logistik problemlər qalmaqdadır, çünki birbaşa boru kəmərləri məhduddur və LNG terminalları və ya Türkiyə üzərindən vasitəçi tranzit tələb edir.

🟢Əsas Sual: Aİ Azərbaycan-İsrail qaz əməkdaşlığını digər enerji tərəfdaşlıqlarından üstün tuta bilərmi? Bəli, lakin bunun üçün infrastruktur sərmayələri və siyasi dəstək lazımdır.

3. Daha geniş geosiyasi təsirlər

A. Xəzər-Aralıq dənizi əlaqəsi: yeni enerji oxu?

İsrailin qaz bazarına daxil olmaqla Azərbaycan özünü strateji baxımdan Xəzər və Aralıq dənizi enerji sistemləri arasında körpü kimi yerləşdirir.

Bu, Rusiyanın regional enerji ixracatındakı monopoliyasını zəiflədir.

Bu, İranın regional qaz dəhlizləri üzərindəki təsirinə meydan oxuyur.

Bu, Türkiyəni enerji bazarındakı rolunu yenidən qiymətləndirməyə məcbur edir.

Əgər Azərbaycan bu Xəzər-Aralıq dənizi əlaqəsini gücləndirsə, bu, regional enerji geosiyasətini onilliklər ərzində dəyişə bilər.

B. Hərbi və Təhlükəsizlik Ölçüləri

Azərbaycan və İsrailin enerji əməkdaşlığı təkcə iqtisadi deyil, onun dərin hərbi və kəşfiyyat əlaqələri var.

İsrail Qarabağ münaqişəsində həlledici rol oynayan mütərəqqi pilotsuz uçuş aparatları və raketdən müdafiə sistemlərini Azərbaycana tədarük edir.

Bakı İsrailin İran sərhədləri yaxınlığında kəşfiyyat əməliyyatlarına icazə verir və bu, Tehranın təhlükəsizlik narahatlığını artırır.

Enerji infrastrukturunun təhlükəsizliyin qorunmasına ehtiyacı olacaq və bu, potensial olaraq yeni regional müdafiə sazişlərinə gətirib çıxaracaq.

4. Nəticə: Qlobal təsirləri olan yüksək paylı enerji oyunu

Azərbaycanın SOCAR-ın rəhbərlik etdiyi İsrailin qaz bazarına daxil olması enerji sövdələşməsindən daha çox şeydir - bu, Xəzərdən Aralıq dənizinə qədər güc dinamikasını yenidən formalaşdıran geosiyasi manevrdir.

Rusiya vəziyyəti diqqətlə izləyir, çünki Azərbaycan-İsrail əməkdaşlığı onun Avropada enerji rıçaqlarını zəiflədə bilər.

Türkiyə enerji tranzit marşrutlarına nəzarəti itirməməsini təmin edərək, öz maraqlarını balanslaşdırmalıdır.

Aİ strateji baxımdan faydalanır, lakin bu enerji dəyişikliyini həyata keçirmək üçün infrastruktura sərmayə qoymalıdır.

Bu inkişaf təkcə qazla bağlı deyil - bu, regional təsir, güc dəyişiklikləri və uzunmüddətli enerji təhlükəsizliyi ilə bağlıdır. İndi sual hər bir oyunçunun necə reaksiya verəcəyi və bu yeni yaranan Xəzər-Aralıq dənizi enerji dəhlizinin qarşıdakı illərdə regional ittifaqları yenidən müəyyən edib-etməyəcəyidir.

Müəllif: Politoloq Rüstəm Tağızadə.